Ο Καταδικασμένος (Ikiru-1952)

   

 

Σκην.  Akira Kurosawa
Με τους- Takashi Shimura, Nobuo Kaneko

   

   Ο σωστός τίτλος της ταινίας Ο Καταδικασμένος, είναι Ikiru, που σημαίνει Να Ζεις. Το θέμα και το τέλος της ο σκηνοθέτης μας το δίνει από τα πρώτα λεπτά του φιλμ-ένας μεγάλος σε ηλικία γραφειοκράτης υπάλληλος πάσχει από καρκίνο του στομάχου και του απομένουν λίγοι μήνες ζωής. Τότε συνειδητοποιεί ότι η μέχρι εκείνη τη στιγμή ζωή του στην πραγματικότητα ήταν εντελώς ανούσια και ότι ο ψυχολογικός και κοινωνικός του θάνατος έχει επέλθει ήδη πολύ πριν τον επικείμενο βιολογικό του. Με τη γυναίκα του νεκρή από χρόνια, οι σχέσεις του με το γιό και τη νύφη του είναι ανύπαρκτες, το ίδιο και με τους συναδέλφους του. Αντιλαμβάνεται συνακόλουθα ότι τελικά τόσο καιρό μόνο ζωντανός δεν ήταν. Αποφασίζει λοιπόν να ζήσει και να δώσει ο ίδιος στη σύντομη ζωή, που του έχει μείνει, ένα νόημα και ένα σκοπό.

   Εδώ βρισκόμαστε στο βασικό πυρήνα και στη μόνιμη προβληματική των ταινιών του Κουροσάβα, ο οποίος, είναι ο πιο δυτικός - στην αισθητική και τις αντιλήψεις- Ιάπωνας σκηνοθέτης. Το πνευματικό και φιλοσοφικό του υπόβαθρο είναι ξεκάθαρα επηρεασμένο από τη Δύση και κυρίως από τον υπαρξισμό, τόσο τον ρώσικο του Ντοστογιέφκι όσο και αυτόν του Σαρτρ. Με το που γεννιόμαστε, ένας ανοιχτός τάφος μας περιμένει. Η σκιά του θανάτου σκεπάζει τη ζωή μας, ωστόσο εμείς οφείλουμε να τη ζήσουμε και να τη νοηματοδοτήσουμε, όπως εμείς επιθυμούμε. Γνωρίζουμε ότι θα καταλήξουμε σ'ένα φέρετρο, παρ' όλ' αυτά εμείς πρέπει να βαδίζουμε προς αυτήν την κατάληξη τραγουδώντας (όπως κάνει ο ήρωας της ταινίας, που τραγουδάει το τραγούδι Η ζωή είναι σύντομη).

 Στην ταινία ο Κουροσάβα υιοθετεί πλήρως τον ηρωικό πεσιμισμό, όπως τον προτείνει ο Καμύ. Ούτως ή άλλως οι πρωταγωνιστές των περισσότερων ταινιών του διαπνέονται από την ίδια φιλοσοφία, π.χ. οι Εφτά Σαμουράι βοηθούν τους χωρικούς και σκοτώνονται, μόνο και μόνο για τη χαρά της περιπέτειας και της ζωής εντέλει. Εδώ όμως ο πρωταγωνιστής δεν είναι σαμουράι, ούτε καμία ηρωική φιγούρα. Είναι ό,τι πιο βαρετό, τετριμμένο και μέτριο μπορεί να υπάρξει - ένας μίζερος δημόσιος υπάλληλος. Ωστόσο, με την απειλή του θανάτου, αυτή η μούμια μεταμορφώνεται σ'έναν αληθινό ήρωα, έναν Άνθρωπο.

              

                 

   

     Σε αντίθεση με τα ισχύουσες μεταφυσικές και θρησκευτικές αντιλήψεις του σιντοϊσμού (η επίσημη θρησκεία των Ιαπώνων), εδώ η αντίληψη του ατόμου και του θανάτου του είναι εντελώς διαφορετική. Στην ταινία δεν υπάρχουν τα πνεύματα των αγαπημένων νεκρών να μας μιλούν και να μας συμπαραστέκονται, ούτε η έννοια της αδιάσπαστης κοινότητας και παράδοσης. Υπάρχει μόνο η συνείδηση ότι θα πεθάνουμε μόνοι, χωρίς ψευδαισθήσεις και αυταπάτες. Ωστόσο ο μελλοθάνατος βρίσκει την δύναμη να αποδεχτεί το αναπόφευκτο και δια του θανάτου να καταφέρει να ζήσει,όσο ζήσει, -ούτως ή άλλως κανείς δεν ζει αιώνια, το θέμα είναι πως θα ζήσουμε.

   Η σκηνοθεσία του Κουροσάβα είναι γι'άλλη μια φορά υποδειγματική. Η συχνή χρήση των φλας μπακ και το κόψιμο της ταινίας σε δύο μέρη-τα πριν και τα μετά τον θάνατο γεγονότα-διαρθρώνουν μια πρωτότυπη και κατάλληλη αφήγηση, που εξυπηρετεί τον σκοπό του σκηνοθέτη. Η αφηγηματικά γεωμετρία του Κουροσάβα φτάνει με το Ικίρου στην πληρότητά της. Πάνω απ'όλα όμως στέκει η ερμηνεία του Τακάσι Σιμούρα, μονίμου πρωταγωνιστή των ταινιών του Κουροσάβα. Οι εκφράσεις του προσώπου του και το βλέμμα του δείχνουν ανάγλυφα την θλίψη του αλλά κυρίως την μεταβολή της αγωνίας και του φόβου του θανάτου, που διακατέχει αυτόν και όλους μας, στην στωική και ηρωική παραδοχή του.Ο Ακίρα Κουροσάβα με αυτή την ταινία αποδεικνύεται ότι είναι ένας μεγάλος Δάσκαλος στον κινηματογράφο, τη Ζωή και τον Θάνατο!