Λίγα λόγια για τον γιουγκοσλάβικο/σέρβικο κινηματογράφο

     (Το κείμενο αυτό αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου κειμένου, που αφορούσε τον βαλκανικό κινηματογράφο).

            

    Είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε τον σέρβικο κινηματογράφο από τον γιουγκοσλαβικό, όπως εξ’ίσου δύσκολο είναι να κάνουμε το ίδιο και στην ιστορία των Σέρβων. Θα λέγαμε πάντως πως τόσο οι Σέρβοι, όσο και οι Γιουγκοσλάβοι γενικότερα είναι οι Σλάβοι, που κατοικούν στο πιο νότιο μέρος της Ευρώπης. Οι Σέρβοι όντες άλλοτε υπήκοοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, άλλοτε κατακτημένοι των Οθωμανών ,θα κερδίσουν την ανεξαρτησία τους το 1878. Το 1914 στη Σερβία,και συγκεκριμένα στο Σεράγεβο,θα αλλάξει η σύγχρονη ιστορία, αφού με την δολοφονία του Αρχιδούκα Φερδινάνδου θα ξεσπάσει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ωστόσο η μορφή της Γιουγκοσλαβίας, όπως την γνωρίσαμε, θα προκύψει μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και τη νίκη των κομμουνιστών παρτιζάνων υπό την ηγεσία του στρατάρχη Τίτο.Τα ομόσπονδα κράτη της Γιουγκοσλαβίας ήταν τα εξής-Σερβία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, Σλοβενία, Μαυροβούνιο και τα Σκόπια. Όλα αυτά θα ισχύουν μέχρι το 1990, όπου και αρχίζουν και αναδύονται πολύ έντονα οι ντόπιοι εθνικισμοί και το κάθε κράτος-με τη στήριξη φυσικά της Δυτικής Ευρώπης και των Η.Π.Α.- απαιτεί ανεξαρτησία. Ξεκινάει λοιπόν ένας ατελείωτος γύρος πολέμων, που θα οδηγήσουν τελικά στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και στην ύπαρξη αυτόνομων και ανεξάρτητων κρατών.

    Η πρώτη κινηματογραφική προβολή έγινε στη Σερβία το 1896, ενώ το πρώτο σέρβικο φιλμ γυρίστηκε το 1906-The Coronation of King Peter the First. Ωστόσο θα αρχίσουν να παράγονται μαζικά φιλμ στη Γιουγκοσλαβία πλέον και να σχηματίζεται αυτό που λέμε γιουγκοσλαβικός κινηματογράφος μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου (μέχρι την έναρξη του πολέμου είχαν γυριστεί μόνο 12 ταινίες στην ευρύτερη περιοχή).

    Ύστερα από την επικράτηση του Τίτο η κινηματογραφική παραγωγή αυξάνει σημαντικά με τη βοήθεια του κράτους. Θα λέγαμε ότι υπάρχει έντονη ομοιότητα με τον σοβιετικό κινηματογράφο ως προς τη δομή,όπως δηλαδή ονομαζόταν σοβιετικός κινηματογράφος οτιδήποτε γυριζόταν από τις διαφορετικές ως προς την εθνολογική τους σύσταση, γλώσσα και έθιμα,σοβιετικές δημοκρατίες (π.χ. Γεωργία,Ουκρανία, Κιργιζία), κατά παρόμοιο τρόπο όποιο φιλμ έβγαινε είτε από τη Σερβία, τη Βοσνία ή την Κροατία, ονομαζόταν γιουγκοσλαβικός κινηματογράφος. Πέρα από αυτό όμως, λόγω της διακοπής των σχέσεων του Τίτο με τη Σοβιετική Ένωση,το ύφος το σοσιαλιστικού ρεαλισμού επηρέασε πολύ λίγο τον γιουγκοσλαβικό κινηματογράφο αφήνοντας περιθώρια για την ανάπτυξη μιάς πιο φιλελεύθερης και ποιητικής κινηματογραφίας. Ένα είδος,που αναπτύχθηκε και κατέστη ιδιαίτερα δημοφιλές τη δεκαετία του 50 είναι οι λεγόμενες παρτιζάνικες ταινίες, των οποίων η υπόθεση αφορούσε, όπως λέει και το όνομα, την δράση των παρτιζάνων ενάντια στους Ναζί και στους ντόπιους φασίστες κατά τη διάρκεια του Πολέμου.

   Ταυτόχρονα αναπτύσσεται η παραγωγή πολλών ντοκιμαντέρ και ταινίες κινουμένων σχεδίων, οι οποίες προβάλλονταν παρεμπιπτόντως συνεχώς από την ελληνική τηλεόραση της δεκαετίας του 80.

   Η πιο σημαντική ωστόσο τάση,που ξεπήδησε από την περιοχή, ήταν το λεγόμενο Μαύρο Κύμα, μία ριζοσπαστική, άτυπη ένωση νέων σκηνοθετών, οι οποίοι επεδίωκαν να σπάσουν τον παραδοσιακό τρόπο αφήγησης υιοθετώντας πρωτοποριακές μεθόδους κινηματογράφησης και θέματα πολύ πιο εξεζητημένα και κατάλληλα για την εποχή (τέλη της δεκαετίας του 60 μέχρι τα μέσα των seventies). Iδρυτής του κινήματος ήταν ο Αλεξάντερ Πέτροβιτς με την ταινία του Σαββατόβραδο. Ο πιο γνωστός όμως είναι ο Ντούσαν Μακαβέγιεφ. Αναρχικός ως προς την ιδεολογία και έντονα επηρεασμένος από τις θεωρίες του ψυχιάτρου Βίλχελμ Ράιχ, θα θέσει μέσα από τα έργα του ερωτήματα σχετικά με την επανάσταση,την σεξουαλική απελευθέρωση και την κοινωνική καταπίεση. Πιο γνωστή του ταινία είναι το Sweet movie με την έξοχη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι (τα παιδιά κάτω στον κάμπο..κυνηγάνε τους αστούς). Σ’ένα πλοίο,το οποίο στην πλώρη του έχει μια προτομή του Μαρξ να δακρύζει,ταξιδεύουν αναρχικοί της εξέγερσης στη Ρωσία του 1905, ναύτες του Θωρηκτού Ποτέμκιν και νέοι επαναστάτες. Ένα αριστουργηματικό φιλμ, που στοχάζεται ηδονικά γύρω από την αποτυχία της Επανάστασης και την σύνδεσή της με την συνολικότερη χειραφέτηση, κοινωνική και ερωτική.

    Την δεκαετία του 80 ανατέλλει το άστρο του πασίγνωστου Εμίρ Κουστουρίτσα με το Θυμάσαι την ντόλι μπελ? (1982) και το αξεπέραστο Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές(1985). Μετά την έναρξη του πολέμου ο Κουστουρίτσα θα γυρίσει το 1995 το πασίγνωστο Underground, μία ταινία για μια χώρα, που κάποτε υπήρξε(την Γιουγκοσλαβία).

   Άλλες αξιόλογες ταινίες είναι τα-The Marathon Family (1982) του Slobodan Sijan,

The Parade (2011) του Srdjan Dragoyevic, Ivo’s Fest (2005) του Zdravko Sotra, Τα όμορφα χωριά,όμορφα καίγονται (1997) του Srdjan Dragoyevic και Balkan express (1983) του Branko Balletic.